Tarihçe
Türk Dünyası Araştırmaları Enstitüsü, Türk Dünyasının tarihî gelişimini, dilini ve edebî eserlerini, kültürel, sosyal ve ekonomik durumunu incelemek ve bu alanlarla ilgili araştırmalar yapmak, lisansüstü programlar açmak, Türkiye’nin dünya devletleri arasında daha etkin bir ülke olması için, Türk Dünyasının sahip olduğu maddi ve manevi gücün kullanılmasına dönük öneriler sunmak, Türkiye Türkçesinin Türk Dünyasında yaygınlaştırılması ve Türk Dünyasında ortak bir yazı dilinin oluşturulmasına katkı sağlayacak kurslar açmak ve yayınlar yapmak için “11 Temmuz 1992” tarihinde Ege Üniversitesi’ne bağlı olarak kurulmuştur.
Kurulduğu tarihten itibaren; “Türk Dili ve Lehçeleri”, “Türk Dünyası Edebiyatları”, “Türk Halk Bilimi (Folkloru)”, “Türk Tarihi” ve “Türk Sanatı” anabilim dallarında lisanüstü eğitim ve araştırmaların yapıldığı enstitümüzde, 2001 yılında “Türk Dünyası Sosyal, Ekonomik ve Siyasal İlişkiler” adıyla yeni bir anabilim dalı daha açılmıştır ve bu anabilim dalında da lisansüstü eğitim ve araştırmalar yapılmaktadır.
Enstitümüz bünyesinde yer alan “Türkçe Öğretim Birimi”nde 1992 yılından bugüne verilen “Türkiye Türkçesi” kurslarında, başta Türk Cumhuriyetleri ve Akraba Topluluklarından olmak üzere, dünyanın farklı bölgelerindeki ülkelerden binlerce öğrenciye “Türkçe konuşma ve yazma eğitimi” verilmiştir. Türkiye Türkçesi eğitimi yanında, 2002 yılından itibaren Çinçe, 2005 yılından itibaren de Rusça dil eğitimi de verilmeye başlanan enstitümüzde, dil eğitimi için gelen uluslararası öğrencilerden “Türk Halk Müziği Korosu” ve “Türk Halk Oyunları Topluluğu” oluşturularak, uluslararası öğrencilerin Türkçeyi ve Türk kültürünü daha etkin bir şekilde öğrenmeleri ve kullanmaları sağlanmaktadır. E.Ü. TÖBİR gerçekleştirmiş olduğu ikili işbirliği anlaşmaları kapsamında 2022 yılından itibaren Azerbaycan ve Özbekistan’da da Türkiye Türkçesi eğitimi konusunda çalışmalar yürütmektedir.
Enstitümüz tarafından Türk Dünyasının tarih, dil, edebiyat, kültür, siyasal ve sosyal konularıyla ilgili düzenli olarak konferans ve paneller düzenlenmektedir. Enstitümüzde geleneksel hâle getirilen çok sayıda tematik kongre ve sempozyum düzenlenmekte ve bu etkinliklerde sunulan bildiriler yayınlanmaktadır. Önceleri dil ve edebiyat alanında yoğunlaşan bu etkinlikler özellikle son 5 yılda konu alanları bakımından çeşitlenerek zenginleşmiştir. Uluslararası İlişkilerden, Bölge Araştırmalarına, Kadın Çalışmalarından Türk Dünyasında Gıda ve Tarım Araştırmalarına kadar son 5 yılda gerçekleştirilen sempozyumlar Türk Dünyasını tüm yönleriyle ilgilendiren alanlarda çözüm ve veri üretmeye yönelik olmuştur. Söz konusu sempozyumlardan bazıları şöyledir: Sovyet Sonrası Türk Dünyası Jeopolitiği Uluslararası Çalıştayı (3-5 Mayıs 2019), I. Uluslararası Türk Dünyası Tarım ve Gıda Sempozyumu (19-21 Aralık 2019), I. Uluslararası Sovyet Sonrası Türkiye-Rusya İlişkileri Sempozyumu (15-16 Ekim 2020), I. Uluslararası Soğuk Savaş Sonrası Sosyal, Ekonomik ve Siyasal Gelişmeler Bağlamında Güney Kafkasya Sempozyumu (1-2 Nisan 2021), I. Uluslararası Balkanlarda Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Sempozyumu Duyurusu (20-21 Mayıs 2021), II. Uluslararası Sovyet Sonrası Türkiye-Rusya İlişkileri Sempozyumu (14-15 Ekim 2021), I. Uluslararası Adbilim Sempozyumu (22-23-24 Nisan 2021), Uluslararası Kurmancan Datka ve Kadın Kahraman Sempozyumu (10-11 Aralık 2021), Türk Devletleri Teşkilatı Çalıştayı (28 Aralık 2021), II. Uluslararası Soğuk Savaş Sonrası Sosyal, Ekonomik ve Siyasal Gelişmeler Bağlamında Güney Kafkasya Sempozyumu (12-13 Mayıs 2022)..
Enstitümüz tarafından 30 yıldır yayınlanmakta olan “Türk Dünyası İncelemeleri (TDİD)” dergisi uluslararası-hakemli niteliğe sahip olup yerli ve yabancı çok sayıda indeks tarafından taranmaktadır. Enstitümüz anabilim dallarında ulusal ve uluslararası nitelikli çok sayıda proje çalışması gerçekleştirilmiş olup hâlihazırda birçok proje de devam ettirilmektedir. Üniversiteler, DPT, TÜBİTAK, Bakanlıklar, TÜBA, TÜRKSOY, TÜRK AKADEMİSİ, UNESCO vb. destekli araştırma projelerimizden tamamlanan ve devam etmekte olanlardan bazıları şöyledir: “Türk Dünyası Destanlarının Tespiti, Türkiye Türkçesine Aktarılması ve Yayımlanması”, “Azerbaycan’daki Eski Mezar Taşlarının Türk Kültürü, Sanatı, Tarihi ve Halk Bilimi Açısından İncelenmesi”, “Kafkas-Rus Savaşında Polonyalı Birliklerin Rolü (1830-1859)”, “Yaşayan Türkiye Türkçesi Ağızlarının Tarihî Dönemlerini Belirleyebilmek İçin Bir Yöntem Denemesi: XVII. Yüzyıl Batı Rumeli Türkçesi Örneği”, “Çubuk Havzası Alevi Ocakları Üzerine Bir Araştırma”, “Diyarbakır Yöresi Alevi Ocakları Üzerine Bir Değerlendirme”, “Kent ve Seyyah: Evliya Çelebi’nin Gözüyle İzmir ve Çevresi”.
